ทั้งหลาย การตรัสรู้ธรรมให้สำเร็จประโยชน์ใหญ่อย่างนี้แล การได้ธรรม-
จักษุให้สำเร็จประโยชน์ใหญ่อย่างนี้.
จบนขสิขาสูตรที่ 1

อภิสมยวรรคที่ 10

อรรถกถานขสิขาสูตรที่ 1

มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้
บทว่า นขสิขาย ความ ที่ปลายเล็บซึ่งพ้นจากที่มีเนื้อ จริงอยู่
ชื่อว่าปลายเล็บเป็นของใหญ่สำหรับโลกิยชน แต่สำหรับพระศาสดาเป็น
ของละเอียดเหมือนปลายดอกอุบลแดง ถามว่า เมื่อเป็นเช่นนั้นฝุ่นจะตั้ง
อยู่ที่ปลายเล็บนั้นได้อย่างไร. ตอบว่า ตั้งอยู่ได้ด้วยแรงอธิษฐาน. ด้วยว่า
พระผู้มีพระภาคเจ้ามีพระประสงค์จะให้เขารู้เนื้อความ จึงทรงให้ฝุ่นนั้น
ตั้งอยู่ที่ปลายเล็บด้วยแรงอธิษฐาน. บทว่า สติมํ กลํ ความว่า แบ่งฝุ่น
ในแผ่นดินใหญ่เป็น 100 ส่วน พึงถือเอาจาก 100 ส่วนนั้นเพียง 1 ส่วน.
ก็นัยนี้เหมือนกัน. บทว่า อภิสเมตาวิโน ได้แก่ผู้ตรัสรู้อริยสัจด้วยปัญญา
แม้ข้างหน้าตั้งอยู่. บทว่า ปุริมํ ทุกฺขกฺขนฺธํ ปริกฺขีณํ ปริยาทินฺนํ อุปนิธาย
ความว่า เทียบกองทุกข์ที่ตรัสไว้ทีแรกอย่างนี้ว่า ทุกข์นี้แหละ คือที่สิ้น
ไปแล้วมีมากกว่า อธิบายว่า อยู่ในสำนักของท่าน พิจารณาอยู่ด้วยญาณ
โดยเว้นกองทุกข์ที่มากกว่านั้น ในสำนักของภิกษุนั้น ถามว่า ก็ในที่นี้ที่
ชื่อว่าทุกข์มีในก่อนเป็นไฉน ทุกข์ที่สิ้นไปเป็นไฉน ทุกข์ที่พึงเกิดขึ้น
เพราะไม่อบรมปฐมมรรคเป็นไฉน ทุกข์ที่พึงเกิดขึ้นในอัตตภาพทั้ง 7 ใน